مروری بر پرتابهای موشکی در خاورمیانه

 

موشک العابد

---

در این قسمت قصد داریم نگاهی به سابقه پرتابهای موشکی در خاورمیانه داشته باشیم که بخش اول آن را با عنوان موشک العابد تقدیم شما خواهیم کرد.

---

در اواخر دهه 70 .م و اویل دهه 1980 عراق نخستین کشوری بود که با داشتن 800 فروند موشک 8k11 یا R-11 یا SS-1 اسکاد -بی حرف اول را در زمینه توان موشکی در منطقه میزد.

در 22 سپتامبر 1980 عراق به همسایه شرقی اش حمله کرد که به جنگ خلیج فارس مشهور شد. در این جنگ دولتهای قدرتمند کم و بیش جانب عراق را گرفتند و به انحاء مختلف به توان نظامی آن یاری رساندند. بخصوص اینکه ایالات متحده و سازمان اطلاعات مرکزی این کشور (سیا) تصاویر هوایی و ماهواره ای با دقت بالا از مواضع نیروهای ایران تهیه میکردند و در اختیار این کشور قرار میدادند. گمان میرود که ایالات متحده کمکهای مالی زیادی نیر از طریق شعبه هایی از بانک BNL در اختیار رژیم عراق قرار داده است.

مطابق اظهارات مسئولان عراقی این کشور برنامه توسعه بومی موشکها را با تمرکز بر روی موشکهای دفاعی و بازدارنده در سال 1982 آغاز کرد. بخصوص برنامه توسعه موشکی دوربرد که قادر بود از فاصله 600 کیلومتری تهران را مورد اصابت قرار دهد.

این کشور همچنین برای توسعه موشک کندور-2 به مصر و آرژانتین پیوست تا بتواند به فناوری این موشک سوخت جامد که با کلاهک 500 کیلوگرمی قادر به طی کردن مسافت 750 کیلومتری بود دست یابد.

طی برنامه کندور-2 که در عراق به اسم بدر-200 معروف بود تعدادی از متخصصان موشکی خارجی در عراق مستقر شدند.علاوه برآن عراق توانست تجهیزات پیشرفته تولید موشکها را نیز از خارج خریداری کند.

در مارس 1986 ایران اولین موشک اسکاد را به سمت پایتخت عراق شلیک کرد که منجر به تشدید تلاش رژیم عراق برای افزایش برد موشکهای اسکاد شد تا موشکهایش توانایی اصابت به تهران را داشته باشند.

وبرنامه توسعه موشکها را خصوصا با همکاری مهندسان آلمان غربی در زمینه مطالعه در مورد راههای افزایش برد موشکهای زمین به زمین بریاست عمیر سعدی به اجرا گذاشته شد. عمیر السعدی زیر نظر وزارت صنعت و صنایع نظامی عراق MIMI کار میکرد که ریاست آنرا حسین کامل از نزدیکان صدام بر عهده داشت .

در 3 اوت 1987 اولین موشک تولید شده در عراق با نام الحسین آزمایش شد.و بسرعت برای استفاده نظامی بر ضد ایران عملیاتی شد و تعدادی نیز به سمت شهرهای دورتر ایران شلیک شد. عراق همچنین در جنگ 1991 از این موشک بر ضد مواضع متفقین استفاده کرد.

در اواخر دهه 1980 میلادی عراق از برنامه رژیم صهیونیستی برای پرتاب ماهواره با استفاده از موشک شاویت ساخت این رژیم مطلع شد . شاویت بر اساس طرح موشک میانبرد اریجا-2 (جریکو-2) توسعه داده شده است.

ودر رقابت با این رژیم این کشور نیز برنامه ای را برای توسعه وسائل نقلیه فضایی بومی بنیان نهاد .بخصوص اینکه ایالات متحده نیزترجیح میداد که ارسال تصاویر ماهواره ای به عراق را بعد از جنگ ایران و عراق در سال1989 متوقف کند.

واضحترین نامزد برای چنین برنامه ای موشک در حال توسعه کندور -2 بود اما این برنامه با پیوستن دو پشتیبان تکنولوژیکی آن یعنی آلمان و ایتالیا به معاهده منع گسترش فناوریهای موشکی در آوریل سال 1987 ضرباتی کشنده را دریافت کرد.

با پیوستن این کشور ها به معاهده متخصصان موشکی آنها نیز بالاجبار از عراق خارج شدند و عبدالقادر الحلمی یکی از مدیران برنامه نیز در ژوییه 1988 در ایالات متحده دستگیر شد. به همین علت عراق به گزینه دیگر و مطمئن تری روی آورد یعنی موشک شناخته شده و کارآمد اسکاد.

در نوامبر 1987 عراق با یکی از زبده ترین کارشناسان نظامی غربی متولد کانادا به نام جرالد بول ارتباط برقرار کرد . در 15ژانویه1988 جرالد بول با حسین کمال و امیر السعدی در بغداد دیدار کرد . در این ملاقات او با برنامه های بازسازی نظامی عراق بعد از جنگ آشنا شد بخصوص برنامه های پرتاب بومی ماهواره.

السعدی در این دیدار پرده از برنامه مشترک مهندسان مصری و عراقی و برزیلی برای تولید یک سیستم نقلیه فضایی سه مرحله ای بر اساس فناوری موشک اسکاد برداشت و در مورد برخی از مشکلات فنی برنامه مانند هدفیایی و هدایت - تخلیل - دینامیک پرواز و سازه موشک با او به مشورت پرداخت.

بول در این دیدار موافقت کرد که از طریق شرکت تحقیقات فضایی SRC مستقر در بروکسل در این زمینه با آنها همکاری کند.

شواهدی نیز وجود دارد که بول شبیه سازی پرواز موشکهای عراق را مابین سالهای 1988 تا1990 بوسیله ابررایانه کرایCray آزمایشگاه ارتش ایالات متحدهآمریکا در ابردین مریلند انجامداده است. بول همچنین پیشنهاداستفاده از طرح یک سوپرتوپ خود را که در پروژه HARP ایالات متحده به عنوان وسیله ای برای پرتاب ماهواره های کوچک به فضا مورد مطالعه قرار گرفته بود را به عراقیها ارزائه کرد.

جرالد بول در خلال سفری که در اواسط سال1988 به عراق داشت همراه السعدی به مجتمع سری سعد-16 در شمال عراق رفت. سعد-16 یکی از مهمترین مجتمعهای آزمایشات موشکهای دوربرد عراق بود که بوسیله تجهیزات پیشرفته ای پشتیبانی میشد و در نزدیکی موصل شهری در شمال عراق بنا شده بود. در این مجتمع بر روی پروژهایی مانند موشک کندور-2 و ماهواره برهای بومی که براساس فناوری موشکهای میانبرد توسعه می یافتند و موشکهایی با قابلیت حمل کلاهک هسته ای آزمایش و مطالعه انجام میگرفت.

در این مجتمع بر روی یک نمونه بزرگتر از موشک اسکاد با قطر100 سانتی متر (که در اسناد src با نام S100 کدگذاری شده است و موشکی دو مرحله ای با سوخت جامد) بود نیز مطالعاتی صورت میگرفت. در برخی موارد نیز از موشکی که 1.25 متر قطر و 1200 کیلومتر برد و کلاهکی یک تنی داشت صحبت میشودکه قادربود بسیاری از اهداف موجود در ایران- سرزمینهای اشغالی - عربستان سعودی و ترکیه را در تیررس عراق قرار دهد.

بنا به مطالعه سازمان ملل کار بر روی موتور S100 تا سال 1989 آغاز نشده بودو انتظار میرفت که توسعه این موتور در سال1993 به اتمام برسدو معلوم نیست که چقدر از طراحی این سیستم درعراق انجام شده است.

بعدها سازمان ملل دو سند از SRC را منتشر کرد که در آن دو طرح به عراق پیشنهاد شده بود. این طرحها در اسناد SRC با اسم S80 (استفاده از خوشه 4 تایی از موشکهای اسکاد با قطر 80 سانتیمتر )و S100 ( استفاده از یک خوشه از موتورهای بزرگتر) کدگذاری شده بود.در یکی از این طرحهها از 4 موشک اسکاد با قطر80 سانتیمتر به عنوان مرحله اول و یک موتور یزرگتر با قطر100 سانتیمتر به عنوان مرحله دوم و یک موتور ساخته شده برای مرحله سوم استفاده شده بود.

در این سند 4 طرح برای توسعه العابد پیشنهاد شد که یادآور طرح موشک قاره پیمای شوروی موسوم به R-7 با قطر2.2 متر و کلاهک 1 تنی بود.

در طرح دوم قرار بود از 5 موشک اسکاد به عنوان مرحله اول و در طرح سوم از 6 موشک اسکاد و در طرح چهارم از 8 موشک اسکاد به عنوان مرحله اول و 2 موتور اسکاد به عنوان مرحله دوم و یک موتور اسکاد به عنوان مرحله سوم استفاده کند.

این طرح پیشنهادی SRC ساده ترین راه حل برای کشوری مانند عراق بود.

بنا به تصاویر منتشره از تلویزیون عراق ظاهرا از موتور موشک SA-2 به عنوان مرحله سوم استفاده شده است. با اینحال برای مرحله سوم این موشک که در مرحله اول از 5 موتور اسکاد و در مرحله دوم از یک موشک اسکاد و برای مرحله سوم از یک موتور SA-2 استفاده شده بود بسیار غیرقابل اعتماد مینمودبهمین علت جرالد بول پیشنهاد کرد که به جای موتور SA-2 در مرحله سوم از یک موتور سوخت جامد چینی استفاده شود.

این طرح با دو پیکره بندی A , B ارائه شد. بعدها در اواخردهه 1990 برزیلیها ماهواره بر خودرا با استفاده طرح A آزمایش کردند که آزمایشی ناموفق بود.

چنین طرحی که نام العابد را بر خود گرفت 48تن وزن و17 متر طول داشت که در بعضی مدلها وزن آن به 70 تن نیز بالغ میشد که قادر یک جرم 150 کیلوگرمی را در مدار پایین زمین قرار دهد.

علاوه بر پوششهای ماهواره ای و فناوری موشکهای دوربرد بول به عراق کمک کرد تا بتواند کارخانه ای که مواد کامپوزیتی وقطعات حساس هوایی را در ایرلند شمالی تولید میکرد را بخرد که این تلاش نهایتا ناکام ماند.

در همین زمان بود که یک نمونه از موشک العابد برای پرتاب آماده شد که ظاهرا تنها مرحله اول آن کارگرد واقعی داشت و مراحل دوم و سوم آن ساختگی و صرفا برای تست تعبیه شده بودند. بخصوص اینکه کنترل نرم افزارهای چنین موشکی که آزمایش شد بسیار مشکل و دردسرساز بوده است.

یک سکوی پرتاب برای العابد  درمنطقه ای در غرب بغداد با مختصات 33.5درجه شمالی و43 درجه شرقی با زاویه میل بین34تا 50درجه ساخته شده بود. نام سکوی پرتاب را الانبار گذاشته بودند که نام  سرزمینی وسیع از غرب بغداد تا مرز اردن است.احتمالا سکوی یاد شده بخشی از تاسیسات پایگاه  بزرگ حبانیه بوده است.

 پرتاب العابدازمحلی با مختصات 33.5 درجه شمالی و 43 درجه شرقی و با زاویه میل 34 تا 50 درجه انجام میشد. گفتنی است زاویه میل 34 درجه دقیقا نقطه ای در بالای فضای شهر بغداد است.

در 5 دسامبر 1989 اولین پرواز العابد بمدت 130 ثانیه انجام شد که در طی آن موشک توانست تا ارتفاع 25 کیلومتری اوج بگیرد .

در 7 دسامبر حسین کمال از وجود طرح توسعه یک موشک جدید با برد 2000 کیلومتر خبر داد که ظاهرا با ترکیب یک سیستم S100 و یک SA-2 چنین بردی بدست می آمد.

همانطور که اشاره شد S100  طرحی بزرگتر از اسکاد بود که قطری معادل100 CMداشت. طبق گزارش سازمان سیا استفاده ازالعابد به عنوان یک موشک نظامی بعید است چون برای سوختگیری و آماده سازی آن به ساعتها زمان لازم بود.

یک روز پس از پرتاب موشک العابد وزارت خارجه آمریکا تایید کرد که ظاهرا این موشک چیزی را در مدار قرار داده است و سامانه های فضایی ایالات متحده سه شیء جدید را در فضا رهگیری کرده اند. البته اعلام شد که امکان دارد سه شیء رویت شده باقیمانده هایی از مراحل پرتابگر ماهواره بر اتحاد جماهیر شوروی است که ماهواره گرانات را 4 روز پیش در مدار قرار داد و همچنین قطعاتی از ماهواره نیمبوس آمریکا باشد که در سال1970 در مدار قرار گرفته بود. با این حال اسطوره ماهواره عراقی متولد شده بود.

چند ماه پس از این آزمایش اعلام شد که از العابد برای قرار دادن دو نوع ماهواره در مدار استفاده خواهد شد.... یکی ماهواره های علمی و سنجش و ماهواره های جاسوسی.

در نهایت نیز  دو اتفاق به برنامه توسعه ماهواره برهای عراق پایان داد

1-جرالد بول در سال.1990بوسیله گروهی ناشناس در بروکسل به قتل رسید که مطمئنا کار موسادرژیم صهیونیستی است و همچنین
جنگ دوم خلیج فارس که در طی آن تمام زیرساختهای موشکی و اتمی عراق مورد حمله  قرار گرفته و از بین رفتندو طبق قطعنامه سازمان ملل تمام زرادخانه موشکی این کشور که بردی بیش از 150 کیلومتر داشتند باید نابود میشدند از جمله سیستمهای غیرنظامی مانند العابد. البته سایت پرتاب العابد به تنهایی خود هدفی جذاب برای نیروی هوایی آمریکا بود.

-2 قتل حسین کامل که بعد از فرار از کشور و انشقاقش از صدام دوباره با حیله وی به عراق بازگشت و بعد از مدتی به دستور صدام اعدام شد. بعد از مرگ حسین کامل امیر السعدی جایگزین او شد که این شخص نیز بعد از حمله آمریکا به عراق در سال2003 خود را تسلیم نیروهای اشغالگر عراق کرد.

به نظر میرسد که برنامه های عراق برای پرتاب ماهواره به فضا تا سال2002 کم و بیش برقرار بوده است علی رغم اینکه بعد از جنگ اول خلیج فارس تا این دوره تسهیلات پرتاب مناسب و انتظار زمان بندی دقیق برای احیای آزمایشات پروازی  وجود نداشت

 

مختصات فنی العابد:

مرحله اول موشک از 5 موشک اسکاد با قطر 0.88 متر نیرو میگرفت.

برای مرحله دوم از یک موشک اسکاد بزرگ شده با قطر بزرگتر استفاده میشد. گفتنی است قطر این مرحله 1.25 سانتی متر بود. افزایش قطر محفظه احتراق اسکاد مشکلات فراوانی را بوجود می آورد و سوخت موتور اسکاد نمیتوانست  رانش لازم را برای پرواز این مرحله فراهم کند چون این موتورها برای شلیک از سطح دریا طراحی شده بودند و توانایی لازم برای عملکرد مناسب در هنگام استارت در ارتفاعات بالا را نداشتند . پس برای رفع این مشکل قطر محفظه را 20-30 در صد افزایش دادند و برای سوخت آن به جای TM-185 از DETA و یا مخلوطی از DETA + UDMH  استفاده شد.

با اینکه حداقل دو کشور حاضر بودند ماهواره های عراق را در فضا قرار دهند اما هرگز حاضر نبودند چنین موتورهایی را به عراق بفروشند. به همین خاطر عراقیها درصددبودند با ترکیب یک خوشه چهارتایی از محفظه احتراق موتور اسکاد و یک توربوپمپ نیرومندتر یک سیستم قویتر را توسعه دهند که جنگ 1991 این طرح رامتوقف کرد.

پس از آزمایش العابد در 1989 عراقیها متوجه شدند که باید مرحله دوم و سوم را جداگانه تست کنند و قرار بود یک سیستم دیگر را در پاییز 1990 تست کنند که نام آنرا الخریف نامیده بودند. آزمایش الخریف با واکنش بین المللی مواجه شد اما عراقیها همواره مدعی بودند که این سیستم برای تست مراحل دوم و سوم موشک العابد آزمایش شده است ولی درواقع علاوه بر تست مراحل دوم و سوم العابد عراقیها در صدد بودند یک سیستم موشکی با قابلیت حمل کلاهک اتمی را با این آزمایشات توسعه دهند.

تالیف: مدیریت وبگاه موشک شهاب3

 

نظرات شما عزیزان: